برنامه ریزی راهبردی ملی زیست فناوری

۱۱ – انستیتو پاستور ایران.

۱۲ – پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی۔

 ۱۳ – انجمن بیوتکنولوژی ایران

۱۴ – انجمن ژنتیک ایران.

۱۵ – نماینده بخش خصوصی.

۱۶ – نماینده دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری۔

۱۷ – متخصصین زیست فناوری

در شرایط کنونی جهان مولفه های تشکیل دهنده قدرت در هر کشور، شامل مولفه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و نظامی می باشد. این معنا پس از جنگ جهانی دوم یعنی در نیمه دوم قرن بیستم بیش از هر زمان دیگری از تاریخ بشر تجلی پیدا کرده، هر چند در برخی از کشورها هنوز درک کاملی از این امر بوجود نیامده است.

در سال ۱۹۴۵ میلادی دو ابر قدرت نظامی رقیب (آمریکا و شوروی) و یک قدرت اقتصادی بی رقیب یعنی آمریکا وجود داشت. اکنون پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نیز به دنبال جنگ دوم خلیج فارس یک ابر قدرت نظامی بی رقیب و سه ابر قدرت اقتصادی یعنی آمریکا، ژاپن و اروپا که برای برتری اقتصادی مبارزه می کنند وجود دارد. به عبارت دیگر مسابقه نظامی دو بلوک شرق و غرب بی درنگ جای خود را به مسابقه اقتصادی داده است.

هنگام ساقط شدن نظامها نیاز به تغییر آشکار می شود، اصولا موفقیت و یا شکستنیاز به تغییر را به وجود می آورد، جهت این تغییر نیز بسیار حائز اهمیت است و ممکن است به سمت پیشرفت و تعالی و یا در جهت عکس باشد، تجربه جوامع بشری نشان داده است که نیروی انسانی” هر جامعه این سمت و سو را تعیین می کند.

از نظر تاریخی افراد، بنگاههای اقتصادی و کشورها در صورتی ثروتمند محسوب می شوند که منابع طبیعی بیشتری را در اختیار داشته باشند. یعنی از ابتدا ثروتمند باشند، از مزایای در اختیار داشتن سرمایه سرانه (کارخانه و تجهیزات) برخوردار باشند، دانشهای فنی برتری را به کار گیرند و یا نسبت به رقیبان خویش مهارت های بیشتری داشته باشند، ایجاد ترکیبی از این چهار عامل همراه با مدیریت بخردانه به موفقیت می انجامد(۲).اما، اکنون منابع طبیعی جز در مورد چند کشور دارای منابع عظیم نفت و گاز از پایه های عمده پیشرفت و حرکت به جلو محسوب نمی شوند.

با چشم پوشی از کشورهایی چون انگلستان و ژاپن، اکنون تنها در حدود ۳٪ جمعیت ایالات متحده آمریکا از راه زراعت، تولید چوب، ماهیگیری و معدن کاوی امرار معاش می کنند، عده زیادی از این افراد زارعین نیمه وقت کم درآمدی هستند که بخش بیشتری از درآمد خانواده خود را در خارج از مزرعه کسب می کنند. در این قرن از تعداد کسانی که معاش خود را از راه استخراج منابع طبیعی تامین می نمایند کاسته خواهد شد، زیرا رشد بهره وری بر تقاضای خرید مواد غذایی پیشی گرفته و انقلاب بیوتکنولوژیکی – که در افق پدیدار گشته و در حال گسترش است . بر سرعت این روند خواهد افزود. در گذشته مزیت نسبی کشورها تابعی از میزان منابع طبیعی خدادادی و نسبت های عوامل توليد (ضراپب سرمایه به کار) بود. اما باور رایج این است که امروزه هفت صنعت کلیدی ذیل سرنوشت اقتصادی – اجتماعی جوامع را در چند دهه آینده رقم می زنند.

میکروالکترونیک، زیست فناوری، صنایع تولید مواد جدید، هوانوردی غیر نظامی، مخابرات، رباتها با ماشین افزار خود و کامپیوترها با نرم افزار آنها، این نکته قابل توجه است که، دارا بودن این صنایع و دسترسی به آنها متکی بر نیروی مغزی است. این منابع در هر جای دنیا قابل استقرار هستند و تعیین محل استقرار آنها به وجود شخصی بستگی دارد که بتواند نیروی مغزی را برای استقرار آنها سازمان دهد. به عبارت دیگر در قرئی که پیش روی ماست نیروی مغزی انسان مزیت نسبی کشورها را رقم می زند.

از آنجا که پشت سر مزیت نسبی انسان ساخته، دانش فنی خوابیده است. تحقیق و توسعه اهمیت حیاتی خواهد داشت و این در حالی است که مهاجرت کارشناسان و متخصصین از ایران به سمت آمریکا و اروپایی وقفه ادامه دارد. براساس آمار خروجی اداره كل گذرنامه در طی سال گذشته، روزانه به طور متوسط ۱۵ کارشناس ارشد و ۲/۳نفر با مدرک دکتری از کشور خارج شده اند. در سال ۱۳۷۸ شمسی نیز در مجموع ۵۴۷۵ کارشناس از کشور مهاجرت کرده اند، آمار مشابه ای نیز در سالهای پیش از آن به چشم می خورد و هیچ تضمینی نیز برای بازگشت مجدد این متخصصین وجود ندارد(۴). توانایی مغزی این متخصصین چیزی نیست که بتوان به سادگی از آن گذشت و با آن را انکار کرد، کافی است که نظری به آمارهای رسمی سازمان ملل و کشورهایخدادادی و نسبت های عوامل توليد (ضراپب سرمایه به کار) بود. اما باور رایج این است که امروزه هفت صنعت کلیدی ذیل سرنوشت اقتصادی – اجتماعی جوامع را در چند دهه آینده رقم می زنند.میکروالکترونیک، زیست فناوری، صنایع تولید مواد جدید، هوانوردی غیر نظامی، مخابرات، رباتها با ماشین افزار خود و کامپیوترها با نرم افزار آنها، این نکته قابل توجه است که، دارا بودن این صنایع و دسترسی به آنها متکی بر نیروی مغزی است. این منابع در هر جای دنیا قابل استقرار هستند و تعیین محل استقرار آنها به وجود شخصی بستگی دارد که بتواند نیروی مغزی را برای استقرار آنها سازمان دهد. به عبارت دیگر در قرئی که پیش روی ماست نیروی مغزی انسان مزیت نسبی کشورها را رقم می زند.

از آنجا که پشت سر مزیت نسبی انسان ساخته، دانش فنی خوابیده است. تحقیق و توسعه اهمیت حیاتی خواهد داشت و این در حالی است که مهاجرت کارشناسان و متخصصین از ایران به سمت آمریکا و اروپایی وقفه ادامه دارد. براساس آمار خروجی اداره كل گذرنامه در طی سال گذشته، روزانه به طور متوسط ۱۵ کارشناس ارشد و ۲/۳نفر با مدرک دکتری از کشور خارج شده اند. در سال ۱۳۷۸ شمسی نیز در مجموع ۵۴۷۵ کارشناس از کشور مهاجرت کرده اند، آمار مشابه ای نیز در سالهای پیش از آن به چشم می خورد و هیچ تضمینی نیز برای بازگشت مجدد این متخصصین وجود ندارد(۴). توانایی مغزی این متخصصین چیزی نیست که بتوان به سادگی از آن گذشت و با آن را انکار کرد، کافی است که نظری به آمارهای رسمی سازمان ملل و کشورهای مهاجر پذیر بیندازیم تا روشن شود که چه ثروت ملی خدادادی را از دست داده ایم.

طبق سرشماری سال ۱۹۹۰ میلادی در آمریکا، بیش از ۱۵% ایرانیان دارای تحصیلات دانشگاهی که از دانشگاههای غیر آمریکایی فارغ التحصیل شده اند به آمریکا مهاجرت کرده و ۲۵٪ ایرانیان دارای تحصیلات عالی به کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (۱) (OECD) مهاجرت نموده اند. همچنین براساس آمار سازمان ملل در سال ۱۹۹۳ میلادی حدود ۲۴۰ هزار ایرانی دارای تحصیلات عالی در آمریکا زندگی می کردند که ۱۸۶۳ نفر از آنان عضو تمام وقت هیات علمی و حدود ۳۲۰۰ نفر عضو نیمه وقت بوده اند و بیشتر این اعضای تمام وقت هیات علمی، رتبه علمی دانشیاری و استادی داشتند. قابل توجه است که در سال ۷۶-۱۳۷۵ شمسی تعداد اعضای هیات علمی تمام وقت در کل مراکز آموزش عالی کشور ایران (یا رتبه دانشیار و استاد) حدود ۱۹۰۰ نفر بوده است. میزان ارز خارج شده بر اثر فرار مغزها از کشور نیز بالغ بر ۳۸ میلیارد دلار برآورد شده است. این مقدار ارز به کشور باز نمی گردد، بلکه از ثروت ملت ایران خارج می شود. از طرف دیگر درآمد سالیانه کشور از محل صادرات نفت حدود ۱۲ میلیارد دلار اعلام شده است.

کشور ایران علی رغم همه مشکلات، نخبگان بسیاری دارد و در آینده نیز خواهد داشت که باید تلاشهایی در راستای حفظ این سرمایه های ملی و بهره گیری از توانایی آنها برای توسعه همه جانبه کشور انجام شود.

مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی در اجرای ابلاغیه شماره ۴۹۳۶/ ۳(۱۳۸۰/۱۰/۸)معاونت محترم پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با کمک گروه طرح ریزی راهبردی دبیرخانه کمیته ملی زیست فناوری و همکاری حدود دویست نفر از متخصصین و کارشناسان رشته های مختلف زیست فناوری شاغل در مراکز تحقیفائی، دانشگاهها، وزارتخانه ها و سازمانهای مستقر در تهران و شهرستانها، اقدام به طرح ریزی و تدوین راهبرد ملی توسعه زیست فناوری نموده است. کارکنان شرکت کننده در مجموع ۴۵۳ نفر -جلسه را در یک فاصله زمانی کمتر از ۲ ماه تشکیل می دادند که به طور متوسط حدود ۲۵۰۰ نفر ساعت کار، صرف نمودهاند. دستاورد نهایی این جلسات کمک به جامعه اسلامی و مردم شریف ایران در جهت ارتقای علم زیست فناوری در ایران است. نتیجه این طرح ریزی، گزارش جامعی است که در چندین جلسه با حضور صاحبنظران و اندیشمندانی از مجلس شورای اسلامی، وزارتخانه های ذینفع، جامعه علمی و دانشگاهی، مورد داوری و ارزیابی قرار گرفته و نقطه نظرات اصلاحی آنان نیز در گزارش مورد بحث اعمال شده است. قابل ذکر است که یکی از این جلسات تحت عنوان “اندیشگان ۴” در خارج شهر تهران و به مدت دو روز، با حضور حدود ۲۰ نفر، متشکل از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنایع، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، مراکز تحقیقاتی مرتبط، استادان دانشگاه و … برگزار شده است.

بی تردید اجرای این طرح به زمان بیشتری نیاز دارد و می توان در فرصت های آتی آن را پیگیری و تکمیل کرد.