وضعیت موجود کشور در زمینه زیست‌فناوری

توجه به زیست‌فناوری نوین در ایران، با یک یا دو دهه تاخیر نسبت به کشورهای پیشرفته یعنی از اواسط دهه ۱۳۶۰ شمسی آغاز شده است. اما، شروع فعالیتها و توجه جدی به این فناوری در پنج سال اخیر انجام گرفته است، با این وجود و به دلیل کمبود منابع و فقدان اهداف و سیاستهای مشخص در سطح ملی، مسؤولین کشور ایران همچنان در ابتدای راه ایجاد زیر ساخت‌های مناسب در راستای به کارگیری زیست‌فناوری به منظور رفع بخشی از معضلات اقتصادی، اجتماعی، علمی، دفاعی – امنیتی و غیره، جامعه هستند.

پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی، زمان آن رسید که به عقب‌ماندگی های جامعه در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، فنی و رسیدگی شود و برنامه‌هایی برای جبران عقب‌ماندگی‌ها تدوین شده، به اجرا درآید. اما مسؤولین کشور به دلیل درگیری با ناامنی های داخلی و تحمیل یک جنگ تمام عیار خارجی، چنین فرصتی را از دست دادند. ادامه ناامنی و نابسامانیهای داخلی و ادامه جنگ تحمیلی به مدت هشت سال نیز تمامی منابع مالی کشور را به خود اختصاص داد و در واقع از بین برد. پس از پذیرش قطعنامه سازمان‌ملل‌متحد مبنی بر ترک مخاصمه با کشور عراق و استقرار آتش‌بس در بین دو کشور، مساله بازسازی خرابیهای جنگ، بازگشت آوارگان جنگی، رسیدگی به امور مجروحین و معلولین و خانواده شهدا و . هزاران مشکل و معضل دیگری که مبتلا به جامعه شده بود، مطرح شد که طبعا برای پاسخ به هر یک از مسایل فوق مقدار زیادی منابع مالی، نیروی انسانی و …) لازم بود و دولت وظیفه داشت که به آنها بپردازد.

اما دولت علیرغم مشکلات فراوانی که پس از جنگ گریبانگیر جامعه شده بود، منابعی را برای شروع و پیشبرد زیست‌فناوری در ایران اختصاص داد که نتایج آن را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

– تقویت مراکز تحقیقاتی با سابقه ای چون انستیتو‌پاستور و مؤسسه رازی و تشکیل یک بخش تحقیقات زیست‌فناوری در هر یک از این مراکز و تجهیز آنها با وسایل آزمایشگاهی مناسب.

– تاسیس مرکز ملی تحقیقات مهندسی‌ژنتیک و تکنولوژی زیستی تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای دستیابی به اهداف زیر در سال ۱۳۶۶ شمسی.

– انجام پژوهشهای بنیادی و کاربردی به همکاری در تربیت محققان ورزیده در زمینه های علوم زیستی و زیست‌فناوری.

– دستیابی به دانش فنی لازم برای ارائه خدمات علمی و کاربردی در جهت بسط زیست فناوری و مهندسی ژنتیک.

– ایجاد زمینه های لازم برای رشد علمی و اقتصادی کشور.

– تشکیل پژوهشکده بیوتکنولوژی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی کشور از سال ۱۳۶۴ شمسی.

– پرداختن موسسه تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه‌تهران که در سال ۱۳۵۵ شمسی، تأسیس شده بود . به تحقیقات زیست‌‌فناوری پس از مطرح شدن موضوع زیست فناوری در کشور.

– تشکیل کمیسیون بیوتکنولوژی در شورای پژوهشهای علمی کشور در سال ۱۳۷۵ایجاد هماهنگی بین دستگاهها و موسسات دست اندر کار در امر تحقیق و تولیدات مربوط به زیست‌‌فناوری و…

– پرداختن تدریجی سایر موسسات تحقیقاتی نظیر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، دانشکده های صنعتی، دانشکده های علوم کشاورزی و پزشکی به تاسیس بخشهای زیست‌فناوری و یا انجام تحقیقات در زمینه زیست‌فناوری.

– تاسیس مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی مستقر در کرج‌.

– در سالهای اخیر اشتیاق وافری برای تاسیس واحدهای تحقیقاتی و انجام پژوهش در زمینه زیست‌فناوری در سازمانها و دانشگاههای مختلف به وجود آمده تحقیقات پراکنده ای نیز انجام شده است.

به موازات تاسیس و تشکیل مراکز و موسسات تحقیقاتی زیست فناوری نوین در کشور، مراکز آموزش عالی نیز اقدام به تاسیس دوره های رسمی آموزش زیست فناوری نمودند. اولین رشته آموزشی در این زمینه تحت عنوان مهندسی شیمی با گرایش بیوتکنولوژی در مقطع کارشناسی ارشد در سال ۱۳۶۹ شمسی و سپس در مقطع دکتری در دانشگاه تربیت مدرس ایجاد شد و به دنبال آن رشته فرآورده های بیولوژیک در مقطع دکتری در انستیتو پاستور و با همکاری مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی، موسسه رازی و دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران ایجاد شد. در سال ۱۳۷۳شمسی رشته اصلاح نباتات با گرایش ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک در سطح دکتری و در سال ۱۳۷۶ شمسی رشته بیوتکنولوژی کشاورزی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران تاسیس شد. سپس در سالهای اخیر برای تربیت نیروی انسانی متخصص، در سایر دانشگاههای کشور نظیر دانشگاه‌صنعتی‌شریف، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشگاه مشهد، دانشگاه صنعتی اصفهان و … نیز رشته‌های بیوتکنولوژی تاسیس شد. در سال ۱۳۷۷ شمسی نیز رشته بیوتکنولوژی پزشکی در کشور ایجاد شد. به تازگی دوره دکترای پیوسته بیوتکنولوژی از دیپلم تا دکتری در دانشگاه تهران راه اندازی شده است.

علاوه بر فعالیت‌های آموزشی برای تربیت نیروی‌انسانی در داخل کشور، تعدادی دانشجو برای آموزش در رشته‌های مختلف بیوتکنولوژی در مقطع دکتری به کشورهای پیشرفته و در حال توسعه اعزام شدند که پس از پایان تحصیلات مراجعت نموده، در مراکز تحقیقاتی و آموزشی مشغول به فعالیت شدند.