وضعیت موجود کشور در زمینه زیست‌فناوری

جدول شماره ۳-توزیع نیروی انسانی مرتبط با زیست فناوری در مراکز دانشگاهی و غیر دانشگاهی

ارقام مندرج در جداول فوق بیانگر آن است که بخش بیوتکنولوژی کشاورزی و منابع‌طبیعی از نظر مراکز تحقیقاتی و نیروی انسانی دارای بیشترین امکانات و بخش صنعت و محیط زیست دارای کمترین امکانات است. نکته مهم دیگری که در جداول فوق جلب نظر می نماید آن است که بخش علوم‌پایه مراکز دانشگاهی با داشتن ۶ مرکز در مقابل ۲ مرکز و ۸۷ نفر در مقابل ۵۰ نفر نیروی‌انسانی در مراکز غیردانشگاهی، از توانایی و کیفیت علمی مناسب‌تری برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی بنیادی برخوردارند. علی رغم فعالیت‌های مثبتی که برای تربیت نیروی انسانی در رشته های مختلف زیست فناوری در ایران صورت گرفته است، تعداد نیروی انسانی متخصص و ماهر برای رشد و توسعه آن، نسبت به کشورهایی که در زیست فناوری به جایگاه مناسبی رسیده اند (هند، کوبا، چین و …)، از نظر کمی و کیفی بسیار اندک بوده، به هیچ وجه قابل توجه نیست و تلاش بیشتری را می طلبد.

از جمله عوامل مهم و موثر بر رشد و ارتقای فعالیتهای آموزشی و پرورشی در زمینه‌های مختلف می‌توان به فراهم نمودن و ایجاد زیر‌ساخت های مورد‌نیاز از جمله تامین فضاهای آزمایشگاهی، مراکز آموزشی و مراکز تحقیقاتی اشاره کرد.

مطالعات انجام شده در این زمینه بیانگر آن است که سرمایه گذاری برای ایجاد فضاهای فیزیکی و تجهیزات مورد نیاز قابل توجه نیست و به صورت پراکنده انجام می‌شود، بنابر‌این به تنهایی قادر به ایجاد خلاقیت و نو‌آوری نخواهند بود و با قابلیت کمتری در این زمینه خواهند داشت. با این وجود در مقایسه نسبی بین بخشی ملاحظه می‌شود که بیشترین میزان فضاها مربوط به گروه کشاورزی و منابع‌طبیعی بوده و کمترین فضا مربوط به گروه صنعت و محیط‌زیست است. موضوع دیگری که پس از فضاهای فیزیکی و زیر‌ساخت ها، بسیار مهم است، مساله اعتبارات تحقیقاتی است. اعتبارات واگذار شده به بخشهای مختلف زیست‌فناوری کشور در دهه ۷۰ شمسی سیر صعودی را نشان میدهد، یعنی از مبلغ ۲۷۱۰ میلیون ریال در سال ۱۳۷۲ شمسی به ۲۲۷۹۳ میلیون ریال در سال ۱۳۷۶ شمسی افزایش یافته است. البته با توجه به ماهیت فعالیتهای تحقیقاتی که عمدتا به منابع مالی زیادی نیاز دارند، می توان گفت که این ارقام نسبت به میزان مطلوب بسیار ناچیز هستند و گره‌گشا نمیباشند.

با توجه به مطالب فوق ومطالعاتی که تا‌کنون درباره زیست‌فناوری ایران انجام گرفته است، در حال حاضر سه وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری، جهاد‌کشاورزی، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی بیش از سایر سازمانهای کشوره درگیر فعالیتهای مربوط به امور زیست‌فناوری هستند و بیشترین تلاش را در این زمینه انجام داده اند، اما وزارت صنایع و سازمان محیط زیست در این زمینه تلاش کمتری را نسبت به وزارتخانه‌های فوق انجام داده اند و به طور جدی درگیر این امور نشده است. ذکر این نکته ضروری است که با توجه به اهمیت حفظ ، پاکسازی و احیای محیط‌زیست در توسعه پایدار و با توجه به نقش و اهمیت اساسی که صنایع در تولید مواد و تجهیزات آزمایشگاهی برای انجام تحقیقات و فراهم نمودن امکانات لازم برای تولید انبوه محصولات تحقیقاتی دارند، فعال نمودن و درگیر کردن این سازمانها در امر زیست‌فناوری از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است.

از سال ۱۳۷۹ شمسی، به منظور ایجاد هماهنگی و سیاست‌گذاری در زمینه زیست‌فناوری سازمانی تحت عنوان کمیته ملی زیست‌فناوری در وزارت علوم، تحقیقات وفناوری تشکیل شده است که در جای خود نقطه قوتی برای جهت‌دهی و رشد فعالیت‌های زیست‌فناوری در کشور به شمار می آید، اما این سازمان نیز تاکنون موفق نشده است تا یک راهبردملی برای زیست‌فناوری ایران تدوین نماید و آن را به صورت یک برنامه ملی در سطح دولت جمهوری‌اسلامی‌ایران مطرح کند.

زیست‌فناوری نیز همانند سایر مسائل در ایران دارای نقاط قوت و نقاط ضعفی است که توجه به آنها زمینه را برای تدوین یک راهبرد ملی فراهم می‌نماید.

اهم نقاط قوت و نقاط ضعف زیست فناوری ایران را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

الف – نقاط قوت:

(۱) توجه مسؤولین طراز اول کشور به زیست‌فناوری و خواست آنان برای رشد این فناوری.

(۲) تشکیل کمیته ملی زیست فناوری با شرکت وزارتخانه‌ها و سازمانهای مسؤول.

(۳) تشکیل مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی.

(۴) تشکیل و تجهیز بخش بیوتکنولوژی در وزارتخانه جهاد‌کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، همچنین موسسات تحقیقاتی مهم و با سابقه کشور مانند انستیتو‌پاستور‌ایران و موسسه سرم‌سازی رازی.

(۵) تشکیل دوره‌های آموزش عالی (کارشناسی‌ارشد و دکتری) رشته‌های مختلف و مرتبط با زیست‌فناوری در دانشگاههای مهم و با سابقه کشور.

(۶) تربیت نیروی انسانی متخصص در خارج و داخل کشور.

(۷) برقراری ارتباط و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با چند کشورپیشرفته مانند فرانسه، اتریش، ایتالیا، کوبا وغیره و عضویت در برخی سازمانهای بین المللی.

 ب – نقاط ضعف:

(۱) کمبود نیروی انسانی موردنیاز برای رشد و توسعه زیست‌فناوری در کشور.

(۲) سرمایه گذاری ناچیز در ایجاد زیر ساخت ها و فضاهای تحقیقاتی مورد نیاز برای توسعه زیست فناوری.

(۳) ناچیز بودن و کمبود اعتبارات تحقیقاتی مورد نیاز برای رشد و توسعه زیست فناوری.

(۴) فقدان انگیزه کافی در نیروی انسانی متخصص موجود برای تلاش بیشتره نوآوری و خلاقیت در امر تحقیقات زیست‌فناوری به دلیل کم توجهی به امور معیشتی و منزلت اجتماعی محققین در جامعه

(۵) ضعف در تصمیم گیری‌ها، ضعف در هماهنگی بین وزارتخانه ها و سازمانهای مختلف آموزشی و تحقیقاتی.

(۶) فقدان حلقه اتصال میان مراکز تحقیقاتی و مراکز صنعتی.

(۷) ضعف در ارتباطات علمی بین مراکز علمی، تحقیقاتی و آموزشی داخل کشور و ارتباطات بین‌المللی.

(۸) قدیمی و نارسا بودن حق ثبت اختراعات و حق‌امتیاز.

(۹) على‌رغم ارتباط با چند کشور خارجی و چند سازمان بین‌المللی، هنوز و ارتباطات علمی با خارج بسیار اندک است.

بازگشت به مقاله اصلی