سیاست های ملی ایجاد علم و فناوری در زمینۀ زیست فناوری

توسعه و ایجاد زمینۀ زیست فناوری باید فاقد اثرات مخرب زیست‌محیطی باشد.

بر اساس ماده ۱۰۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، حفاظت از محیط زیست به منظور بهره گیری پایدار از منابع طبیعی، ضروری است. در این ماده آمده است که:

“به منظور کاهش عوامل آلاينده محیط‌زیست، بالاخص در مورد منابع‌طبیعی و منابع آب کشور، واحدهای تولیدی موظفند برای تطبیق مشخصات فنی خود با ضوابط محيط زيست و کاهش آلودگیها اقدام کنند. از واحدهایی که از انجام این امر خودداری نمایند و فعالیتهای آنها باعث آلودگی و تخریب محیط زیست شود.زمینۀ زیست فناوری

اصولا اصطلاح “توسعه پایدار” نخستين بار در سال ۱۹۸۷ میلادی در کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه عنوان شد. منظور از توسعه پایدار، توسعه ای است که در طی آن نیازها و رفاه نسل آینده فدای نیازها و رفاه نسل حاضر نشود. در این کمیسیون نمایندگان کشورهای جهان به تاثیر “مسائل زیست محیطی” بر فرآیند توسعه اقتصادی تاکید نمودند. سپس در سمپوزیوم لاهه در سال ۱۹۹۱ میلادی، مفهوم توسعه پایدار مورد بررسی قرار گرفت و تاکید شد که منظور از توسعه پایدار تنها حفاظت از محیط زیست نیست بلکه مفهوم جدیدی از رشد اقتصادی به شرح زیر مورد نظر است:

“و آن رشدی است که عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم جهان – نه اندکی از افراد برگزیده – و تمامی نسلها بدون تخریب بیش از ظرفیت منابع‌طبیعی محدود جهان را به همراه داشته باشد”

در سال بعد یعنی سال ۱۹۹۲ میلادی، کنفرانس زمین، در ریو دو ژانیر و تشکیل شد و پیام کنفرانس مذکور به دنیا آن بود که: “بدون حفظ سلامت محیط‌زیست توسعه امکان پذیر نیست و بنابر این با توجه به ضرورت ملی و خواست جهانی برای حفظ محیط‌زیست، باید ایجاد موفقیت در زمینۀ زیست ‌فناوری به پاکسازی محیط از عوامل آلاینده کمک کند و از شرایط لازم برای جلوگیری از ایجاد هرگونه آلودگی زیست‌محیطی نیز برخوردار باشد.

 – توسعه و ایجاد زیست‌فناوری باید توام با رعایت اصول ایمنی زیستی و به ویژه پروتکل جهانی ایمنی زیستی کار ناهنجار باشد.

گسترش سریع در زمینۀ زیست ‌فناوری و قابلیت‌های عظیم و فرآورده های بیشمار حاصل از آن در حال حاضر بیش از هر فناوری نوین دیگری، چهره جهان را دگرگون ساخته است. محققان این دانش می توانند پس از بررسی و شناسایی مواد و عناصر ژنتیکی آنها را جداسازی کنند و یا به روشهای مختلف ترکیبات جدید و تازه ای بیافرینند و نظم و ترتیب دوباره ای به این مواد و ماهیت آنها بدهند و برنامه ریزی و برنامه‌نویسی مجددی برای آنها به وجود آورند. علی رغم فواید و نتایج ثمربخش مربوط به قابلیت های فراوان این فناوری برای آینده بشر، موارد منفی و زیانبار احتمالی آن نیز از دید دانشمندان مخفی نمانده است.

اثرات زیان آور در زمینۀ زیست فناوری

تاکنون اثر زیان آور محصولات مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری از نقطه نظر علمی به اثبات نرسیده است، اما در زمینۀ زیست فناوری نکته قابل تعمق و تامل در این میان که موجب بروز نگرانبهایی نیز شده است، آثار منفی احتمالی این محصولات بر محیط زیست و بهداشت انسان است. در طول تاریخ انگیزه های سودجویانه و برتری طلبانه انسانهاء به منظور نیل به اهداف تجاری و مقاصد شخصی، موجب شده است تا ابعاد ایمنی معیارهای انسانی و منافع عمومی نادیده گرفته شود. بر همین اساس متخصصان نمایندگان و صاحبان صنایع، تجارت و کشاورزی در بیش از ۱۷۰ کشور جهان، منجمله جمهوری اسلامی ایران طی اجلاسی در مونترال  کانادا در این‌باره و در زمینۀ زیست فناوری به گفتگو و مذاکره پرداختند و در بهمن ماه ۱۳۷۸ شمسی، پروتکل ایمنی زیستی را – که یک موافقتنامه تعهد آور بین المللی زیست محیطی است_تصویب نمودند.رعایت مفاد این پرونگل برای کشورهایی که به آن پیوسته اند، الزامی است. بنابر این جمهوری اسلامی ایران نیز باید در برنامه توسعه و ایجاد زیست فناوری، موارد و اصول ایمنی این پروتکل را بپذیرد و رعایت نماید.