تهدیدات یا فشارها از جمله عواملی هستند که مانع دسترسی جمهوری اسلامی ایران به اهداف منافع‌ملی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی دفاعی و امنیتی می شوند، این عوامل را باید در هر دو محیط خارجی و داخلی جستجو کرد و مورد بررسی قرار داد، زیرا ممکن است تهدید خارجی منشأ داخلی داشته باشد و یا به وسیله عوامل داخلی تشدید شوند. عکس این قضیه هم صادق است، یعنی گاهی عوامل داخلی خود منشأ و علت تهدید هستند و به وسیله عوامل خارجی حمایت وتشدید می شوند. مثلا عقب ماندگی علمی جامعه ایران در اصل منشا داخلی دارد و عواملی نظیر فقدان باور های علمی، نبودن حاکمیت علمی در جامعه و غیره از هر نوع اقدام جدی در مورد رفع آن ممانعت می‌کنند. از طرف دیگر کشورهای خارجی دارنده علم نیز برای حفظ برتری و استمرار سلطه پر کشورهای توسعه نیافته، تمایلی به انتقال علم و فناوری به کشورهای دیگر را ندارند، و با استقرار مکانیسم های پیچیده از پیشرفت علم و فناوری در کشورهای جهان سوم جلوگیری می‌نمایند.

برای درک این موضوع باید به خاطر داشت که :

“توسعه یا به طور دقیق تر توسعه پایدار تنها زمانی امکان پذیر است که با پیشرفت مداوم علم و فناوری توام باشد و به وسیله آن تقویت شود.”

این تعریف نشان میدهد که چرا کشورهای پیشرفته نمی خواهند و نمی گذارند علم و فناوری به سادگی در دسترس کشورهای در حال توسعه قرار گیرد. گاه ممکن است در این دسته از کشورها نیز فرآیند توسعه اتفاق بیفتد و آنان به عنوان رقبای جدیدی در عرصه بین المللی ظاهر شوند و بدین وسیله بازار های مصرف خود را با تولیدات داخلی تغذیه کنند و در صورت کسب سود فراوان برای افزایش تولید حتی به صادر کننده تبدیل شوند.

صرف‌نظر از مساله خواست و رفتار کشورهای‌پیشرفته، ایجاد و توسعه علم و فناوری امری نیست که به خودی خود اتفاق بیفتد. این فرآیند طولانی، پیچیده، دشوار و پر هزینه به یک اقدام واقع بینانه ملی نیاز دارد. در واقع ایجاد و توسعه علم و فناوری از مسؤوليتها و وظایف همه بخشهای یک جامعه اعم از دولتی، بخش خصوصی، سازمانها و نهادهای علمی، آموزشی، تحقیقاتی و… است. اما مسوولیت و تعهد دولت در قبال جامعه مهمتر و بیشتر از دیگران است. اساس و بنیان جوامع امروزی علم و دانش است و به گفته فرانسیس بیکن “علم قدرت است و آنچه که قدرت را می آفریند علم است. یعنی باید همگان و حتی بالاترین سطح مدیریت سیاسی کشور، در جهت ایجاد علم و فناوری تلاش کنند تا عقب ماندگی علمی برطرف شود یا تا حد ممکن کاهش یابد.

بزرگترین تهدید و فشار ، بعد از عقب ماندگی علمی جامعه، اقتصاد تک‌محصولی و وابسته به قدرت های بزرگ صنعتی است. با بررسی سه پخش عمده تشکیل دهنده اقتصاد کشور، یعنی کشاورزی، خدمات و صنعت و معدن، دلیل اصلی وابستگی اقتصادی و تک‌محصولی بودن کشور، را عقب ماندگی علمی جامعه خواهیم دانست. زیرا کشاورزی‌سنتی در دنیای امروز جوابگوی نیازها نیست و بخش های صنعتی معدن و خدمات هم نیاز فراوانی به علم و فناوری غیر وابسته، برخوردار از پایه های مستحکم داخلی و قابل رقابت در عرصه جهانی دارد.

با بررسی دقیق دلایل عقب ماندگی علمی، وابستگی اقتصادی، خطرات زیست محیطی و سایر تهدیدات به این نتیجه خواهیم رسید که علت اصلی تمامی این مسائل عدم حضور نیروی انسانی متخصص در عرصه های علمی، اقتصادی و کشور است. منظور از عدم حضور نیروی انسانی متخصص ، فقدان نیروی انسانی کیفی در این عرصه ها و یا وجود نیروهای انسانی ماهری است که به نحو صحیح و اصولی به کار گرفته نشده اند و با آن که رفتارها و ناهنجاریهای اجتماعی این نیروهای انسانی متخصص را مابوس و بی تفاوت ساخته، به مهاجرت واداشته است (پدیده فرار مغزها). دنیای امروز، دنیای علم و فناوری است، لاجرم جامعه ای که از این بابت دچار ضعف باشد در معرض انواع تهدیدات قرار می گیرد، علم و فناوری نیز محصول مغز و فکر همین انسانهای متخصص است. جامعه ای که نیروهای مغزی بیشتری دارد و می تواند آن را در راه تولید علم و فناوری جذب و هدایت کند، در مسیر توسعه پایدار قرار می گیرد و می تواند با انواع تهدیدات به گونه ای اصولی و عقلایی مقابله نماید.

خوشبختانه جامعه امروزی ایران از عالم و نیروی مغزی برخوردار است. در برخی موارد این نیرو از آموزش کیفی برخوردار نیست و محیط مناسبی برای کار و فعالیت او فراهم نشده، بنابر این عوامل و موانع مختلف سد بزرگی در راه خلاقیت فکری او ایجاد می کنند و تا زمانی که با یک عزم ملی سدها و موانع موجود در مسیر خلاقیت نیروی انسانی متخصص کشور بر طرف نشود، علم و فناوری در جامعه ما ایجاد نخواهد شد. بهترین راهکار در این زمینه آن است که در موقع تدوین راهبردهای مربوط به حوزه علم، فناوری، صنعت و غیره قبل از هر چیز به جنبه های مربوط به نیروی انسانی توجه ویژه مبذول شود تا ایرانی مستعد و با هوش بتواند چراغهای علم را در جامعه خود روشن کند و سپس در ارتقای سطح علم و فناوری در مقیاس جهانی سهیم شود.